Qax rayonunda orijinal xüsusiyyətlərə malik qədim tarixi-memarlıq abidələrindən biri də İlisu kəndinin ərazisində yerləşən “Sumuq qala”dır. İnşa tarixi XVIII əsrə aid edilən bu müdafiə qülləsi sümük kimi möhkəm olduğu üçün yerli əhali tərəfindən belə adlandırılır. Yerli ləhcədə “sümük” sözü “sumuq” kimi tələffüz olunur. Qala rayona gələn yerli və xarici turistlər üçün də böyük maraq doğurur.

İlisu Dövlət Tarix-Memarlıq Qoruğunun direktoru Azər Qocayev AZƏRTAC-ın bölgə müxbirinə bildirib ki, 2024-cü ildə “Sumuq qala”nı 3600-dən çox yerli və xarici turist ziyarət edib. Əcnəbi turistlər arasında Rusiya və Türkiyə vətəndaşları üstünlük təşkil edib.

Direktorun məlumatına görə, hazırda qoruğun ərazisində mühafizəyə götürülən 50 tarixi-memarlıq və mədəniyyət abidəsi var. Bu abidələrdən 13-ü dövlət qeydiyyatına alınıb. Digər 37 abidənin də qeydiyyata alınması ilə bağlı müvafiq qurumlara müraciət olunub. Bu abidələrin bir qismi, o cümlədən “Sumuq qala”, “Ulu körpü” və “Ulu məscid” İlisu sultanlığı dövründə inşa edilib. “Qalaça”, “Bürc qala” və digərləri isə çar qoşunlarının sultanlığı işğal etdikdən sonra inşa edilmiş abidələrdir. Qoruğun ərazisində, həmçinin alban dövrünə aid abidələr də mövcuddur. “Cinli qala”, Ağçay kəndindəki “Oğlan qala-qız qala”, “Kilsə qalıqları” və digər abidələr daş yaddaşımızdır və bu diyarın qədimliyindən soraq verir.

Qeyd edək ki, “Sumuq qala”nın daxilində yerli əhalidən könüllü şəkildə toplanmış qədim əşyalar və sənətkarlıq nümunələri əsasında muzey də yaradılıb. Hazırda muzeydə xeyli sayda eksponat nümayiş etdirilir. Eksponatlar içərisində çörək bişirmək üçün istifadə olunan təndir maketi, sənətkar tərəfindən hazırlanmış əsa, qədim xalça qalığı, köhnə sandıq, çörək təhnəsi, mis qablar və digər əşyalar, həmçinin ötən əsrin 80-ci illərində qalada çəkilmiş “Qorxma, mən səninləyəm” bədii filminə aid fraqmentlər gələnlərin marağına səbəb olur.