Astana Beynəlxalq Maliyyə Mərkəzinin (AİFC) rəhbəri Renat Bekturovun AZƏRTAC-a eksklüziv müsahibəsini təqdim edirik.

- Mərkəzi Asiya və Cənubi Qafqazda qloballaşma və iqtisadi fəallığın artması prosesində AİFC-nin rolunu necə görürsünüz?

- Bu suala cavab vermək üçün Mərkəzi Asiya və Qafqaz regionu üçün unikal struktur kimi Astana Beynəlxalq Maliyyə Mərkəzinin xüsusiyyətlərinə və imkanlarına nəzər salmaq vacibdir. AİFC əlçatan infrastrukturu təmin edir, investisiyaların cəlb edilməsi və ümumilikdə biznesin inkişafı üçün əlverişli mühit yaradır ki, bu da qazaxıstanlı və xarici sahibkarlar üçün əlverişli, eyni zamanda, ən yüksək beynəlxalq standartlara cavab verir. Bütün bunlar birlikdə şirkətlər arasında böyük tələbatdır və bu, üçüncü tərəflərin qiymətləndirmələri ilə təsdiqlənir. Qlobal Maliyyə Mərkəzləri İndeksi 36-ya əsasən, AİFC Şərqi Avropa və Mərkəzi Asiya regionunda maliyyə mərkəzləri arasında birinci yerdədir. Bu reytinq təkcə Qazaxıstana ən yaxın bazarların deyil, həm də qlobal səviyyədə marağı əks etdirir. AİFC bütün regionumuzda iş platforması kimi seçilir.

- Buna necə nail ola bildiniz?

- Birincisi, biz sıfırdan tamhüquqlu dayanıqlı infrastruktur yarada bildik ki, bura müstəqil məhkəmə və investorların maraqlarını müdafiə edən Beynəlxalq Arbitraj Mərkəzi, müstəqil tənzimləyici, kapital bazarının inkişafı üçün Astana Beynəlxalq Birjası, yaşıl və İslam maliyyələşdirmə alətləri və rəqəmsal aktivlər daxildir. Bu, investorlara unikal tənzimləmə ilə bir yerdə bütün lazımi alətlərə çıxış imkanı verir. Məsələn, Qazaxıstan və Azərbaycanın yurisdiksiyalarında mövcud olmayan müxtəlif sahibkarlıq formalarının qeydiyyata alınmasına imkan verir. Məhz bu xüsusi tənzimləmə AİFC-nin region üçün unikal platforma kimi inkişafında ikinci mühüm məqamdır. Onun üstünlüyü ondan ibarətdir ki, o, ingilis hüququ prinsiplərinə əsaslanır. Qlobal investisiya dünyasında əksər müqavilələr ingilis dilində bağlanır və ingilis ümumi hüququnun özündən əməliyyatların qurulması üçün geniş istifadə olunur. Bu, praktikada çox rahatdır. Müqavilələr də daxil olmaqla şirkətin bütün sənədlərini ingilis dilində etmək mümkündür. Belə olan halda sənədlərin milli dildən ingilis dilinə tərcüməsinə ehtiyac qalmır və bu, bütün prosesləri sadələşdirib sürətləndirməklə yanaşı, yanlış təfsir ehtimalını da aradan qaldırır. Üstəlik, ingilis hüququ çevikdir. Müqavilələrin formaları ilə bağlı konkret tələblər qoymur, “açıq şərtlərlə” müqavilənin bağlanmasına imkan verir. Birlikdə infrastruktur və tənzimləmə dünyanın hər yerindən investorları AİFC-yə cəlb edir. Hazırda 80-dən çox ölkədən 3,5 mindən çox qeydiyyatdan keçmiş üzv şirkətimiz var. Onlardan 1,2 mini maliyyə və konsaltinq sahəsində fəaliyyət göstərir. Onlarla yanaşı, Qazaxıstan iqtisadiyyatına investisiyalar daxil olub: AİFC-nin fəaliyyət göstərdiyi bütün dövr ərzində AIX birjamız vasitəsilə 14 milyard dollar cəlb edilib.

Bütün bunlara əsaslanaraq sualınıza belə cavab verə bilərik. AİFC artıq regionumuzun maliyyə ekosistemində özünəməxsus yer tutub, iqtisadiyyatlarımızın inkişafına kömək etmək üçün Qərb və Şərq ölkələrindən getdikcə daha çox yeni oyunçu cəlb edib. Bunlar sadəcə sözlər deyil, ABŞ, Böyük Britaniya, Çin, Türkiyə, Sinqapur və Rusiyadan qeydiyyatdan keçmiş şirkətlərimiz var. Onlar buraya gəlib AİFC-də işləməkdə, maliyyə və iqtisadiyyatın real sektorunda layihələr həyata keçirməkdə maraqlıdırlar. Bu, regionun qlobal maliyyə sektoru ilə daha yaxşı inteqrasiyasına imkan verir, bir tərəfdən investisiya cəlb edir, digər tərəfdən isə sahibkarlarımızın beynəlxalq səviyyəyə çıxmasına şərait yaradır.

- AİFC-nin Qazaxıstan və Azərbaycanın iqtisadi zonaları ilə inteqrasiyası nəticəsində sahibkarlar və investorlar üçün hansı üstünlüklər yarana bilər?

- Həqiqətən, AİFC təkcə regiondan qlobal maliyyə bazarına bir növ “pəncərə” kimi fəaliyyət göstərmir, həm də ölkələrimiz arasında əməkdaşlığın inkişafı üçün platforma rolunu oynayır. Azərbaycan biznesi artıq Astana maliyyə mərkəzində qeydiyyatdan keçir. Hazırda altı şirkət var ki, onlardan üçü informasiya xidmətləri sənayesində, ikisi nəqliyyat və anbar sənayesində, biri isə maliyyə xidmətləri sahəsində fəaliyyət göstərir. İqtisadi əməkdaşlıqdan daha geniş danışsaq, hazırda Qazaxıstanda Azərbaycan kapitallı 1725 şirkət fəaliyyət göstərir və 2024-cü ildə Qazaxıstanla Azərbaycan arasında qarşılıqlı investisiyaların həcmi 65 milyon dollar təşkil edib. İnvestisiya rəqəmləri ilk baxışda kiçik görünə bilər, lakin onlar ölkələr arasında münasibətlərdə böyük potensialı əks etdirir.

- AİFC azərbaycanlı investorlara hansı stimulları təklif edir?

- Biz gördük ki, son bir neçə ildə investisiya fəallığı artıb və bu, hər iki ölkədəki investorların bir-birinin iqtisadi sabitliyinə və birgə iş üçün yeni imkanların olmasına inamından xəbər verir. Bu da öz növbəsində uzunmüddətli əməkdaşlıq üçün zəmin yaradır, regional iqtisadi inteqrasiyanı gücləndirir və iqtisadi artım perspektivlərini yaxşılaşdırır. Üstəlik, bunun üçün qarşılıqlı faydalı layihələr (Trans-Xəzər Beynəlxalq Nəqliyyat Marşrutunun inkişafı, enerji və sənaye əməkdaşlığı üzrə) formasında əsas var və biz əminik ki, AİFC Qazaxıstan və Azərbaycan arasında iqtisadi və maliyyə əlaqələrinin möhkəmləndirilməsində öz rolunu oynaya bilər. Məsələn, Orta Dəhlizin inkişafı çərçivəsində artıq bir neçə birgə müəssisə yaradılıb. 2023-cü ilin noyabr ayında “Middle Corridor Multimodal Ltd.” adlı yeni şirkət “Qazaxıstan Dəmir Yolu” SC, “Azərbaycan Dəmir Yolları” QSC və “Gürcüstan Dəmir Yolu” SC-nin iştirakı ilə qeydiyyata alınıb. Bu şirkət Çin-Avropa və Türkiyə-Çin istiqamətlərində multimodal xidmətlərin inkişafı üzrə Qazaxıstan, Azərbaycan və Gürcüstanın siyasətlərini əlaqələndirmək üçün yaradılıb. Nisbətən yaxınlarda – 2024-cü il iyul ayının 3-də Astanada imzalanmış “Azərbaycan İnvestisiya Holdinqi” və “Samruk-Kazına Milli Rifah Fondu” Səhmdar Cəmiyyəti arasında “Səhmdarlar Müqaviləsi”nin mübadiləsi mərasimi olub. Bu investisiya fondunun işi Qazaxıstan və Azərbaycan iqtisadiyyatının müxtəlif sahələrinə investisiyaların səfərbər edilməsinə, o cümlədən Trans-Xəzər Beynəlxalq Nəqliyyat Marşrutu boyunca investisiya layihələrinin həyata keçirilməsinə yönəlib.

Ələt limanında yük terminalının tikintisi layihəsi üzrə artıq saziş imzalanıb. O, Trans-Xəzər Beynəlxalq Nəqliyyat Marşrutun inkişafında mühüm həlqə olacaq və Çin-Avropa-Çin marşrutu üzrə konteyner daşımalarının artmasına töhfə verəcək. Bu, çatdırılma müddətlərini və nəqliyyat xərclərini azaldacaq və əminik ki, Qazaxıstan-Azərbaycan iqtisadi əlaqələrinin əhəmiyyətli potensialını nəzərə alsaq, yaxın gələcəkdə belə nümunələr daha çox ola bilər. AİFC həm də Azərbaycan biznesinin beynəlxalq arenaya çıxması üçün yaxşı platformaya çevrilir. Bu sahə qlobal kapital bazarlarına çıxış, yaxın mədəni mühit və yüksək nəqliyyat əlçatanlığı təklif edir.

- AİFC Azərbaycan banklarına və maliyyə institutlarına öz fəaliyyətlərini genişləndirməyə və yeni bazarlara çıxmağa necə kömək edə bilər? AİFC-nin imkanlarından hər iki ölkə üçün səmərəli istifadə etmək məqsədilə Qazaxıstan və Azərbaycan arasında maliyyə sahəsində əməkdaşlığın yaxşılaşdırılması üçün hansı əlavə tədbirlər görülə bilər?

- Ümumiyyətlə, AİFC-nin məqsədlərindən biri investisiya cəlb etməkdir. İnvestorlar və sahibkarlar üçün ən rahat mühiti yaratmaq üçün biz tənzimləməmizi daim təkmilləşdirmək üzərində işləyirik. Sistem elə qurulub ki, xarici sahibkarlar gəlsin, qeydiyyatdan keçsin və sonra buradan həm Qazaxıstan iqtisadiyyatında, həm də beynəlxalq səviyyədə işləyə bilsin. Bunun üçün hər şey mövcuddur: ingilis hüququna əsaslanan hüquqi mühit, öz müstəqil məhkəmə sistemimiz, əməliyyatların strukturlaşdırılmasında çeviklik, yeni maliyyə alətlərinin daimi tətbiqi və öz birjamız. AİFC tənzimləyicisi tərəfindən lisenziya almış maliyyə şirkətlərinin korporativ gəlir vergisi və əlavə dəyər vergisindən azad edilməsi maliyyə mərkəzimizi müxtəlif maliyyə şirkətləri üçün cəlbedici edir. Bütün bunlar Azərbaycanın maliyyə təşkilatları üçün də mövcuddur. Onlar buraya investisiya cəlb edə, xarici tərəfdaşlarla sövdələşmələr qura, ümumilikdə fəaliyyətlərini genişləndirə bilərlər. Bundan başqa, Azərbaycanın maliyyə sektorunun AİFC xidmətlərindən uğurla istifadə etməsinin nümunələri artıq mövcuddur.

Ötən il Azərbaycan bankı “Unibank” ölkənin maliyyə sektoru üçün debütü olan təqribən 11,8 milyon dollar dəyərində “yaşıl istiqraz”lar buraxıb. Bu, Listinq Beynəlxalq Kapital Bazarları Assosiasiyasının (ICMA) Yaşıl İstiqraz Prinsiplərinə uyğun olaraq həyata keçirilib, AİFC Yaşıl Maliyyə Mərkəzi tərəfindən qiymətləndirilib və təsdiq edilib.

- AİFC İslam maliyyəsini fəal şəkildə inkişaf etdirir. Bu sektor maliyyə bazarı və inkişaf potensialı kontekstində Azərbaycana hansı imkanlar təklif edə bilər?

- AİFC artıq İslam maliyyə xidmətləri sənayesi üçün beynəlxalq standartlara cavab verən hüquqi mühit və infrastruktur yaradıb. Platformamızda İslam maliyyə və qeyri-maliyyə şirkətləri, o cümlədən İslam bankları, İslam maliyyə xidmətləri göstərən şirkətlər, şəriət konsaltinqi, eləcə də idarəetmə şirkətləri və reytinq agentlikləri yer alır. Hazırda biz Azərbaycan üçün İslam maliyyəsi sektorunda bir sıra imkanlar görürük. Birincisi, AİFC platformasında sukuk emissiyasıdır. İnfrastrukturumuz Qazaxıstan və xarici emitentlərə AIX birjasında sukuk buraxmağa imkan verir. AİFC artıq sukukun listinqi və kross-listinqi üzrə uğurlu təcrübə nümayiş etdirib. Bu, platformanı yerli və beynəlxalq investorları cəlb etmək istəyən ölkələr üçün əlverişli edir.

İkincisi, birgə fondların inkişafıdır. İnvestisiya fondları Qazaxıstan və Azərbaycan arasında tərəfdaşlığın əsas sahəsinə çevrilə bilər. Məsələn, ilk İslam investisiya (indeks) fondu bu yaxınlarda AİFC platformasında uğurla siyahıya alındı. Təkcə ilkin təklif zamanı investorlar fondun qiymətli kağızlarından 5 milyon dollar alıblar. Bu cür təşəbbüslər kapitalın artırılması və uzunmüddətli layihələrin maliyyələşdirilməsi üçün yeni imkanlar açır.

Üçüncüsü isə, İslam maliyyə şirkətlərinin açılmasıdır. AİFC İslam maliyyə institutları üçün müvəqqəti sadələşdirilmiş minimum kapital tələblərinə malikdir ki, bu da bazara giriş maneələrini azaldır. Hazırda İslam bankları üçün minimum nizamnamə kapitalı 6 milyon dollar, İslam maliyyə şirkətləri üçün isə 100 min dollar təşkil edir ki, vergi güzəştləri də mövcuddur. Qeyd etmək istərdim ki, biz hər zaman əməkdaşlığa açığıq və Qazaxıstanla Azərbaycan arasında iqtisadi əlaqələrin möhkəmlənməsinə dəstək verəcək təcrübə mübadiləsinə, investisiyaların cəlb edilməsinə və İslam maliyyəsinin inkişafı üçün şərait yaratmağa hazırıq.

- Sizcə, yaşıl maliyyədən istifadə Azərbaycana karbon tutumlu sənayelərdən asılılığını azaltmağa necə kömək edəcək və bu, ölkə iqtisadiyyatı üçün hansı perspektivlər açır?

- Qazaxıstan kimi Azərbaycan da neft-qaz sektorunun üstünlük təşkil etdiyi ölkədir. Eyni zamanda, Azərbaycan iqtisadiyyatının karbon intensivliyini azaltmaq və yaşıl enerjini təşviq etmək üçün mühüm addımlar atır. Ölkə sistematik olaraq bərpaolunan enerji mənbələrinin ümumi istehsalda payını artırır və 2027-ci ilə qədər onu 33 faizə çatdırmağı planlaşdırır. Digər əlamətdar hadisə Azərbaycanın keçən il COP29 beynəlxalq iqlim sammitinə ev sahibliyi etməsi oldu ki, bu da ölkənin iqlim gündəliyinə sadiqliyini bir daha nümayiş etdirdi. Dekarbonizasiya və yaşıl enerji üçün bu cür iddialı planlar, əsasən beynəlxalq mənbələrdən, yəni yaşıl maliyyədən əhəmiyyətli kapital axını tələb edir. Yaşıl maliyyələşdirmə alətlərinə yaşıl istiqrazlar, yaşıl kreditlər, karbon kompensasiyası daxildir. Bu alətlərin istifadəsi ölkəyə bir tərəfdən daha çoxşaxəli iqtisadiyyata və aşağıkarbonlu sektorların inkişafına keçidə sadiqliyini nümayiş etdirməyə imkan verir. Digər tərəfdən, ölkə məsuliyyətli və yaşıl investisiyaya diqqət yetirən beynəlxalq investorların diqqətini cəlb edə bilər. Bu, həm də daha geniş sərmayəçilərdən, daha aşağı qiymətə maliyyə cəlb etməyə imkan verəcək. AİFC öz növbəsində Mərkəzi Asiya, Qafqaz ölkələrində və digər inkişaf etməkdə olan bazarlarda davamlı iqtisadi artımı təşviq etməyə çalışır. Bu məqsədlə artıq Qazaxıstanda yaşıl və dayanıqlı maliyyə bazarının formalaşmasında mühüm rol oynayan, 2020-ci ildə yaşıl maliyyə bazarına start verən AİFC Yaşıl Maliyyə Mərkəzi yaradılıb.

- AİFC Karbon Platforması Azərbaycanda, bütün Mərkəzi Asiya və Qafqaz regionunda biznes üçün hansı imkanlar açır?

- Xüsusilə, Mərkəz Mərkəzi Asiyada İqlim İstiqrazları Təşəbbüsü çərçivəsində akkreditə olunmuş, eləcə də Beynəlxalq Kapital Bazarları Assosiasiyası tərəfindən belə xidmətləri göstərən yeganə şirkət olmaqla yaşıl və digər davamlı istiqrazların yoxlanılması üzrə xidmətlər göstərir. Bunun sayəsində biz Qırğızıstanda ilk “yaşıl və gender istiqraz”larının, Özbəkistanda ilk korporativ “yaşıl istiqraz”ların buraxılmasına dəstək verdik. Az karbon və yaşıl layihələrə investisiya qoymaq istəyən xarici şirkətlər, o cümlədən Azərbaycan biznesləri “yaşıl istiqraz”ların buraxılması vasitəsilə maliyyə cəlb edə bilər və AİFC bu məsələdə dəstək verməyə hazırdır. Könüllü karbon bazarının inkişafı çərçivəsində Azərbaycan biznesi üçün açılan imkanları da unutmaq olmaz. Bizim normativ bazamız ekoloji alətlərin ticarətini təmin edir və AIX birjasına əsaslanan AİFC Karbon Platformasında bərpaolunan enerji sertifikatları, karbon kreditləri və digər növ ətraf mühit alətlərinin ticarəti üçün imkanlar yaradır. Birja ticarəti karbonun və qeyd olunan alətlərin bazar qiymətinin formalaşmasını asanlaşdıracaq ki, bu da dekarbonizasiya layihələrinin həyata keçirilməsi üçün əlavə stimul olacaq. Yaxın gələcəkdə AİFC Karbon Platforması bərpaolunan enerji sertifikatları və könüllü bazar karbon kreditləri üzrə ticarətə başlamağı planlaşdırır. Gələcəkdə Mərkəzi Asiya və Qafqaz regionundan olan bizneslər bu imkanlardan yararlana biləcəklər.