Özbəkistan, Azərbaycan və Qazaxıstan “yaşıl dəhliz” layihəsini həyata keçirmək üçün birgə müəssisə yaradacaqlar.
Bu barədə Trend-ə özəl müsahibəsində Özbəkistanın energetika nazirinin müavini Ümid Mamadaminov bildirib.
"COP29-da Özbəkistan, Azərbaycan və Qazaxıstanın hökumətlərarası saziş imzalaması gözlənilir ki, bu da bu təşəbbüs üçün mühüm mərhələ olacaq. Bu razılaşma layihənin başlanmasına start verəcək ki, bu da onun sürətlə həyata keçirilməsinə səbəb olacaq. Üç ölkə artıq bu ilin əvvəlində anlaşma memorandumu imzalayıb. Biz texniki-iqtisadi əsaslandırmanın aparılması üçün CESI (Centro Elettrotecnico Sperimentale Italiano) konsaltinq şirkətini cəlb edirik. Texniki-iqtisadi əsaslandırmanın hazırlanması proseduru təxminən bir il çəkəcək, bundan sonra tikintiyə başlanılacaq. Bir sıra beynəlxalq maliyyə qurumları da bu yaşıl layihənin maliyyələşdirilməsində maraqlı olduqlarını bildiriblər. Tikintinin təxminən 3-4 il çəkəcəyi gözlənilir. Bundan əlavə, 2030-cu ilə qədər Özbəkistanın şimal-qərb regionunda infrastruktur və generasiya gücləri (külək və günəş enerjisi istehsalı) tam hazır olacaq", - deyə o bildirib.
Ü. Mamadaminov qeyd edib ki, Özbəkistan, Azərbaycan və Qazaxıstan bərpa olunan enerji mənbələrini öz enerji infrastrukturlarına inteqrasiya etmək üçün qarşılarına iddialı məqsədlər qoyurlar. Bu üç ölkə bərpa olunan enerjini Avropaya gətirmək üçün əhəmiyyətli transkontinental səylərin təşəbbüsü ilə çıxış edirlər. Bu təşəbbüs Özbəkistanda, xüsusilə külək və günəş enerjisində inkişaf etdirilən əhəmiyyətli yaşıl generasiya potensialından, eləcə də Qazaxıstanın bərpa olunan enerjini Xəzər dənizi, Azərbaycan, Gürcüstan və nəhayət Qara dəniz və Rumıniya vasitəsilə Avropaya ötürmək gücündən istifadə etməyə imkan verəcək.
Nazir müavini bildirib ki, Özbəkistan, Azərbaycan və Qazaxıstanın iştirak etdiyi bərpa olunan enerji layihəsinin bütün iştirakçı ölkələrə əhəmiyyətli fayda gətirəcəyi gözlənilir. Bu təşəbbüs həmin ölkələrə gəlirləri artırmağa, iş yerləri yaratmağa və karbon emissiyalarını əhəmiyyətli dərəcədə azaltmağa imkan verəcək. Bu ölkələr arasında elektrik şəbəkələrinin inteqrasiyası resurslardan istifadəni optimallaşdırır və hər bir ölkəyə kollektiv fayda üçün öz güclü tərəflərindən istifadə etməyə imkan verir. Özbəkistan külək və günəş enerjisi sahəsində, xüsusən də şimal bölgəsində əhəmiyyətli külək tutumu sayəsində əhəmiyyətli potensiala malikdir. Elektrik enerjisinin Avropaya ötürülməsi üçün zəruri infrastrukturun inkişafı bu potensialdan səmərəli istifadə etməyə imkan verəcək.
"Layihədə elektrik enerjisinin uzun məsafələrə (1000 kilometrdən çox) səmərəli şəkildə aşağı enerji itkiləri ilə ötürülməsi üçün zəruri olan Yüksək Gərginlikli Birbaşa Cərəyan (HVDC) texnologiyasından istifadə olunacaq. Sualtı HVDC kabeli elektrik enerjisinin Avropaya ixracı üçün dayanıqlı infrastruktur yaradacaq. Proqnozlara görə, 2030-cu ilə qədər Özbəkistanda elektrik enerjisi istehlakı 130 milyard kilovatsaatdan çox olacaq. Lakin günəş və külək resurslarından gözlənilən qalıq enerji ixrac üçün kifayət qədər enerji təmin edəcək", - deyə o qeyd edib.
Ümid Mamadaminov vurğulayıb ki, Avropa ölkələri özlərinin iqlim məqsədləri çərçivəsində 2050-ci ilə qədər istixana qazı emissiyalarını sıfıra çatdırmaq öhdəliyi götürüblər. Mərkəzi Asiyadan "yaşıl" enerjinin tədarükü Avropanın qalıq yanacaqlardan asılılığını əhəmiyyətli dərəcədə azaldacaq və bərpa olunan mənbələrə keçidi asanlaşdıracaq.
Nazir müavini digər maraqlı tərəflərin və hökumətlərin də bu təşəbbüsə qoşula biləcəyini vurğulayıb. "Qonşu ölkələrimiz, o cümlədən Qırğızıstan və Tacikistan təşəbbüsdə iştirak etməkdə maraqlıdırlar və bu ölkələrin zəngin hidroenergetika ehtiyatları Avropa İttifaqına balanslaşdırılmış, fasiləsiz elektrik enerjisi təchizatı yaradacaq", - deyə o bildirib.
"Özbəkistan, Qazaxıstan və Azərbaycan enerji sistemlərini təkmilləşdirmək üçün bərpa olunan enerjiyə böyük sərmayə qoyurlar. Azərbaycan günəş və külək enerjisinin inkişafı sahəsində əhəmiyyətli təcrübə təklif edir ki, bu da Paris Sazişində qeyd olunduğu kimi Özbəkistanın karbon emissiyalarını əhəmiyyətli dərəcədə azaltmaq məqsədinə uyğundur. Özbəkistan 2030-cu ilə qədər istixana qazlarının tullantılarının 35 faiz azaldılmasına nail olmaq öhdəliyi götürüb, Azərbaycan isə müqayisəli hədəflər qoyub", - deyə o qeyd edib.
Nazir müavini vurğulayıb ki, Özbəkistan son illər ərzində 20 giqavatdan çox bərpa olunan enerji layihələri, o cümlədən 12 giqavatdan çox külək və 8 giqavatdan çox enerji tutumu olan layihəyə imza ataraq, Mərkəzi Asiyada yaşıl enerji sahəsində mərkəzi oyunçu kimi göstərib. Özbəkistanın bərpa olunan enerji potensialının bu ilin sonuna kimi 4000 meqavattı ötəcəyi, gələn ilin sonuna isə iki dəfə artaraq 7500 meqavatdan çox olacağı gözlənilir.
Ü.Mamadaminovun qeyd etdiyi digər mühüm məqam ondan ibarətdir ki, fasilələrlə işləyən enerji mənbələrinin (günəş və külək) uğurlu inteqrasiyası üçün etibarlı infrastrukturun yaradılması lazımdır. Buraya kifayət qədər ötürmə xətlərinin tikilməsi, qabaqcıl hava proqnozu ilə işləyəcək rəqəmsal avtomatlaşdırma sistemlərinin tətbiqi, enerji sistemini tarazlaşdırmaq üçün istehsalın sürətlə artırılması və azalması üçün ehtiyat gücün (BESS, nasoslu su elektrik stansiyaları, kiçik qaz turbinləri) olması, habelə ixtisaslı idarəetmə komandasının yaradılması potensialının inkişafı daxildir. Bərpa olunan enerji mənbələrini öz enerji sistemlərinə inteqrasiya etmək istəyən ölkələr üçün bu elementlərin əhəmiyyətini həddindən artıq qiymətləndirmək mümkün deyil. İstehsal mənbələrinin coğrafi bölgüsü çox vaxt uzaqdan istehsal edən qurğuları istehlak mərkəzləri ilə birləşdirmək üçün geniş elektrik ötürücü şəbəkələrinin yaradılmasını tələb edir.
"Özbəkistanda bərpa olunan enerji əsasən şimal-qərb və qərb bölgələrində, o cümlədən Nəvai, Buxara, Kaşkadərya və Qaraqalpaqıstanda yerləşir, ölkənin mərkəzi və qərb hissələri isə ən yüksək istehlaka malikdir. Bu, enerjinin istehsal yerlərindən tələb olunan yerlərə hərəkətini asanlaşdırmaq üçün ötürücü xətlərə əhəmiyyətli investisiya tələb edir. Özbəkistan 2000 meqavatdan (4000 MVt-dan çox güc) artıq müqavilələr imzalayaraq, akkumulyator enerjisinin saxlanması layihələrinin irəliləməsinə diqqət yetirir ki, bunun da 300 meqavatının (600 MVt-dan çox güc) bu ilin sonuna kimi istifadəyə verilməsi gözlənilir. Genişmiqyaslı akkumulyator enerjisinin saxlanması təşəbbüslərinin həyata keçirilməsi elektrik şəbəkəsinin sabitləşdirilməsində, etibarlı enerji təchizatının təmin edilməsində, bərpa olunan enerji mənbələri ilə bağlı dalğalanmaların aradan qaldırılmasında mühüm rol oynayır", - deyə o əlavə edib.
